Wikilajme:Pikëpamje neutrale
Politika e Wikilajmeve është që të gjithë artikujt duhet të kenë një pikëpamje neutrale. Sipas themeluesit të Wikimedia-s Jimbo Wales, PN është "absolute dhe e panegociushme".
Hyrje
Poltika e pikëpamjes neutrale thekson se çdo përdorues duhet t'i shkruajë artikujt pa paragjykime, duke paraqitur të gjitha pikëpamjet ndershmërisht.
Pikëpamja neutrale nënkupton që një artikull duhet të paraqesë ndershmërisht të gjitha anët e një lajmi.
Eshtë vendimtare që përdoruesit e Wikilajmeve të punojnë së bashku për t'i bërë artikujt të paparagjykueshëm. Kjo përbën një nga meritat e mëdha të Wikilajmeve.
Koncepti themelor i asnjanësisë
Tek Wikilajme, ne përdorim termat "i paanshëm" dhe "pikëpamje neutrale" në një mënyrë të përpiktë:
- Artikujt pa paragjykime përshkruajnë debatet në mënyrë të drejtë më tepër se mbrojtja e njërës anë të debatit. Përderisa të gjithë artikujt redaktohen nga njerëz, kjo është e vështirë, pasi njerëzit janë të njëanshëm në vetvete.
Formulimi origjinal i PN
- Pikëpamja neutrale kërkon të paraqesë ide dhe fakte në një mënyrë të tillë që edhe mbështetësit edhe kundërshtarët mund të bien dakord. Sigurisht, marrëveshja 100% nuk është e mundur; ka ideologë në botë që nuk do të pranonin asnjë paraqitje përveç deklaratës me forcë sipas pikëpamjes së tyre. Ne vetëm mund të kërkojmë një lloj shkrimi që është i pranueshëm nga njerëz në thelb racionalë që mund të ndryshojnë në pika të veçanta. -- Jimbo Wales, themeluesi i Wikimedia-s.
Përse duhet të jetë Wikilajme i paanshëm?
Wikilajme është një burim i përgjithshëm informacioni, që nënkupton që ai paraqet fakte për ngjarje. Por ne (njerëzit) s´pajtohemi mbi çështje të veçanta; për çdo pikë në të cilën ka pikëpamje kundërshtuese, çdo pikëpamje përfaqson një teori të ndryshme të asaj çfarë është e vërteta, dhe përderisa pikëpamja kundërshton pikëpamjet e tjera, përkrahësit e saj besojnë që pikëpamjet tjera pra janë të rreme dhe rrjedhimisht jo dituri. Ku ka papajtueshmëri mbi atë se çfarë është e vërteta, aty ka papajtueshmëri mbi atë se çfarë përbën dituria. Wikilajme punon sepse është përpjekje bashkëpunimi; por, ndërsa bashkëpunohet, si mund të zgjidhim problemin e pafundëm të "luftërave përpunuese (redaktuese)" në të cilin një person me bindje fut p , ndërsa personi tjetër ndryshon tekstin me bindje pa p?
Një zgjidhje është që ne të pranojmë, për qëllimet e punimit në Wikilajme, që "dituria njerzore" përfshin të gjitha teoritë e ndryshme do me thënë në të gjitha pikat e ndryshme. Ne mund t´a përmbledhim diturinë njerëzore (në këtë kuptim) në një rrugë të paragjykimtë: ne do të krijonim një rradhë teorish mbi pikën T dhe atëhere të besojmë se e vërteta mbi T është kështu-e-ashtu. Por përsëri, kini parasysh se Wikipedia është një projekt bashkpunues ndërkombëtar. Nearly every view on every subject will be found among our authors and readers. Të shkruhet nga një pikëpamje asnjanëse, personi paraqet pikëpamje kundërshtare pa i cilësuar (mbështetur) ato; të bëhet kjo , mjafton të paraqiten pikpamjet në një mënyrë që është pak a shumë e pranueshme nga përkrahësit e tyre, dhe poashtu pikepamjet t´i mvishen përkrahësve të tyre.
Ka edhe një arsye tjetër t´i përkushtohemi kësaj politike. Përkatësisht, kur është e qartë për lexuesit se ne nuk presim nga ata të përshtasin ndonjë mendim të veçantë, kjo i lë ata të lirë të formojnë mendimet e veta nga mendjet e tyre, dhe kështu t´u jipet atyre zemër për pavarësine intelektuale. Qeveri totalitare e instituticione dogmatike kudo mund të gjejnë arsye t´i kundërvihen Wikipedias, nëse ne i´a arrijme të mbështetemi në politikën tonë të paparagjykimtë: paraqitja e shumë teorive kundërshtuese në një larmi të gjërë subjektesh nënkupton se ne, krijuesit e Wikipedias, besojmë në kompetencën e lexuesve në vetë formimin e mendimeve të tyre. Tekstet që paraqesin pikëpamje të shumfishta ndershmërisht, pa pyetur që lexuesi të pranojë çdonjërën prej tyre, janë çlirimtare. Asnjanësia përmbys dogmatizmin dhe pothuajse kushdo që punon në Wikipedia mund të pajtohet se, kjo është një gjë e mirë.
Çfarë është pikëpamja neutrale?
Ka shumë kuptime të tjera të mundëshme e të vlefshme se çfarë do të thotë "pa paragjykim", "asnjanës" etj. Nocioni i "të shkruarit të pa paragjykimtë" që tregon politika e Wikilajmeve është "paraqitja e pikëpamjeve kundërshtuese pa i përkrahur ato." Për këtë nevojiten sqarime të mëtejshme:
E para, dhe më e rëndësishmja, mbani parasysh se çfarë do të thotë se shkrimi i pa paragjykimtë i paraqet pikëpamjet kundërshtuese pa i përkrahur ato. Shkrimi i pa paragjykimtë nuk "paraqet vetëm" pikëpamjen më popullore; nuk "përkrah" pikëpamjen më popullore si të saktë pas paraqitjes së të gjitha pikëpamjeve; nuk pohon se ndonjë lloj pikëpamjeje e ndërmjetme ndër pikëpamjet e ndryshme është më e sakta. Paraqitja e të gjitha pikëpamjeve do të thotë, pak a shumë, se p-istët besojnë p-në, dhe q-istët besojnë në atë q, dhe ja ku ku qëndron tani debati..
Një pikë këtu përmban një përpunim. Ne thamë se pikëpamja asnjanëse nuk është, përkundër nënkuptimit të dukshëm të frazës, ndonjë "pikëpamje" aktuale që është "asnjanëse", apo "e ndërmjetme", ndër qëndrimet e ndryshme. Kjo përfaqëson një kuptim të veçantë të asaj se çfarë do të thotë "pikëpamje asnjanëse". Kuptimi zotërues i Wikilajmeve është se pikëpamja asnjanëse nuk ësht aspak një "pikëpamje"; sipas të kuptuarit tonë, kur njëri shkruan asnjanësisht, ai duhet të jetë shumë i kujdesshëm të mos pohojë (apo nënkuptojë ose të lërë të kuptohet ose të shtyjë lehtë lexuesin në besim) se "ndonjë pikëpamje e veçantë së paku" është e drejtë.
Po ashtu edhe një pikë tjetër përmban një përpunimm. Të shkruash pa paragjykueshmërisht mund të kuptohet shumë mirë si përfaqësim debatesh, duke i karakterizuar ata, sesa duke u marrë me ta. Dikush mund të mendojë për të shkruarin e pa paragjykimtë si një përshkrim të ftohtë, të drejtë, e analitik të debateve. Tani, nje sqarim i rendesishem. Artikujt që krahasojnë pikëpamje nuk duhet të japin pikëpamjet e pakicës aq shumë apo në mënyrë të detajuar sa pikëpamjet më të popullarizuara. Ne nuk duhet të përpiqemi të paraqesim një mosmarrëveshje sikur pikëpamja e pakicës të meritojë aq vëmendja sa pikëpamja e shumicës, pasi kjo mund të kequdhëheqi për madhësinë e mosmarrëveshjes. Nëse duam ta paraqesim mosmarrëveshjen me drejtësi, duhet te paraqesim pikëpamjet konkuruese në proporcion me paraqitjen e tyre ndërmjet paraqitjes së ekspertëve në subjekt.
Bias per se need not be conscious. For example, beginners in a field often fail to realize that what sounds like common sense is actually biased in favour of one particular view. To take another example, writers can, without intent, propagate "geographical" bias, by for example describing a dispute as it is conducted in one country, without knowing that the dispute is framed differently elsewhere.
The policy of having a neutral point of view is not to hide different points of view, but to show the diversity of viewpoints. In case of controversy, the strong points and weak points will be shown according to each point of view, without taking a side. The neutral point of view is not a "separate but equal" policy. The facts, in themselves, are neutral, but the simple accumulation of them cannot be the neutral point of view. If only the favourable facts of a point of view are shown in an article, the article will still be non-neutral.
Një formulim i thjeshtë
Shpeshherë i japim një formulim alternativ politikës së pikëpamjes meutrale: shtjello fakte, që përfshijnë fakte mbi opinionet, po mos shtjello vetë opinionet. Me "fakt" nënkuptojmë një "copë informacioni mbi të cilin nuk kan ndonjë mosmarrëveshje serioze". Në këtë kuptim, që një anketë prodhoi një farë rezultati të publikuar, është një fakt. Që Marsi është një planet, është fakt. Që Sokrati ishte filozof, është fakt. S'ka njeri që seriozisht t'i hedhi poshtë këto gjëra. Pra ne ndjehemi të lirë të shtjellojmë aq shumë fakte sa mundim. Kurse "mendim", nga ana tjetër, është "një pjesë e informacionit për të cilën ka disa mosmarrëveshje." Ka raste kur nuk jemi të sigurt nëse duhet të marrim një mosmarrëveshje të caktuar seriozisht, por ka fjali të shumta që shumë qartë shprehin mendime. Që Bitëllsat ishin grupi më i madh është një opinion. Që Shtetet e Bashkuara bënë gabim që hodhën bombën atomike mbi Hiroshimë dhe Nagasaki është një opinion.
For determining whether something is fact or opinion in this sense, it does not matter what the actual truth of the matter is; there can at least in theory be "false facts" (things that everybody agrees upon, but which are, in fact, false).
Wikinews is devoted to stating facts and only facts. Where we might want to state opinions, we convert that opinion into a fact by attributing the opinion to someone. So, rather than asserting, "The Beatles was the greatest band", we can say, "Most Americans believe that the Beatles was the greatest band," which is a fact verifiable by survey results, or "The Beatles had many songs that made the Billboard Hot 100," which is also fact. In the first instance we assert an opinion; in the second and third instances we "convert" that opinion into fact by attributing it to someone. We realize that this does not ACTUALLY convert that opinion TO a fact, it just says it is a FACT that: "this person holds that opinion."
It's important to note this formulation is substantially different from the "some people believe..." formulation popular in political debates. The reference requires an identifiable and subjectively quantifiable population.
In presenting an opinion, moreover, it is important that we bear in mind that there are sometimes even disagreements about how opinions are best stated; sometimes, it will be necessary to qualify the description of an opinion or to present several formulations, simply to arrive at a solution that fairly represents all the leading views of the situation. It's generally important to give the facts about the reasons behind the views, and to make it clear who holds them. (It's often best to cite a prominent representative of the view.)
A consequence: writing for the enemy
Those who constantly attempt to advocate their views on politically charged topics (for example), who seem not to care about whether other points of view are represented fairly, are violating the non-bias policy ("write unbiasedly"). Policy entails that it is our job to speak for the other side. If we don't commit ourselves to doing that, Wikinews will be much weaker for it. We should all be engaged in explaining each other's points of view as sympathetically as possible.
The other side might very well find your attempts to characterize their views substandard, but it's the thought that counts. In resolving disputes over neutrality issues, it's far better that we acknowledge that all sides must be presented fairly, and make at least an attempt at presenting the other sides fairly. That will be appreciated much more than not trying at all.
"Writing for the enemy" might make it seem as if we were adding deliberately flawed arguments to Wikinews, which would be a very strange thing to do. But it's better to view this (otherwise puzzling) behaviour as adding the best (published) arguments of the opposition, preferably citing some prominent person who has actually made the argument in the form in which you present it, stating them as sympathetically as possible.
Pikëpamje shqiptaro-centrike
Wikilajme në gjuhën shqipe duket se ka një pikëpamje shqiptaro-centrike. Nuk është kjo kundër pikëpamjes neutrale?
Po, sigurisht që është, dhe askush në Wikilajme nuk e mbron. Prezenca e artikujve të shkruar nga një pikëpamje thjesht shqiptare ështe vetëm një reflektim i faktit që ka shumë shqiptarë që marrin pjesë në projekt. Ky ështe problem që mund të korigjohet nga bashkëpunim aktiv me joshqiptarë. Megjithatë ky nuk është vetëm problem i Wikilajmeve shqiptare. Wikilajme në gjuhën angleze mund të shprehë pikëpamje më amerikane apo ajo franceze pikëpamje më franceze etj...
Dealing with biased contributors
I agree with the non-bias policy but there are some here who seem completely biased. I have to go around and clean up after them. What do I do?
Unless the case is really egregious, maybe the best thing is to call attention to the problem publicly, pointing the perpetrators to this page (but politely — you can catch more flies with honey than with vinegar) and asking others to help.
Shmangie e zënkave të vazhdueshme
Si mund të shmangim luftëra të vazhdueshme mbi çështjet asnjanëse?
A do t´a bënin këtë pyetje njerëzit e pyetur më shpesh. Ne nuk duhet kurrë të debatojmë mbi si duhet të jetë Wikilajme e paragjykimtë. Nuk duhet aspak të jetë me paragjykime.
Rruga më e mirë të shmangen luftërat mbi paragjykime është të kujtohet se ne jemi këtu të gjithë njerëz të shprehur me arsye e të mençur, ose ne nuk do të punonim mbi këtë e do të kujdeseshim kaq shumë për të. Ne duhet t´a bëjmë synim tonin të kuptojmë parapritjet (perspektivat) e njëri-tjetrit e të punojmë fort të sigurohemi se parapritjet e të tjerëve janë riparaqitur ndershmërisht. Nëse ngrihet ndonjë ngatërresë se çfarë "duhet" të thotë një artikull apo çfarë është e "vërtetë," ne nuk duhet të mëvetësojmë një qëndrim kundërshtar; ne duhet të bëjmë më të mirën tonë të përmbahemi e të pyesim vetveten, "Si mund të përshkruhet kjo zënkë ndershmërisht?" Kjo duhet të pyetet vazhdimisht sapo të shprehet çdo pikë e re kundërshtore. Nuk është puna jonë të përpunojmë Wikipedia-n saqë të pasqyrojë pikëpamjet tona të pandryshueshme e pastaj t´i mbrojmë këto përpunime kundër të gjithë ardhësve; puna jonë është të punojmë së bashku, duke shtuar kryesisht përmbajtje të reja, por gjithashtu, kur të jetë e nevojëshme, të vijmë në një pikë të përbashkët mbi si duhet të përshkruhet një kundërshtí, saqë të jetë e nderëshme për të gjitha palët..